Toen Siem Jansen in december 2018 gevraagd werd om directeur van Nationaal Programma Groningen te worden, zei hij gelijk ja. “Groningen is veel onrecht aangedaan. Om een bijdrage te kunnen leveren om de positie van Groningers te verbeteren, daar hoefde ik niet over na te denken. Daarnaast werd dit mijn laatste klus. Nog één keer iets helemaal nieuw opbouwen, een team neerzetten, dat zag ik wel zitten.” Jansen begon er met vertrouwen aan. “Ik heb met volle overtuiging, met wat ik kan en waar ik goed in ben, het maximale bijgedragen aan Nationaal Programma Groningen.”
Jansen gaf als eerst het programmabureau vorm. “We zijn met z’n vieren begonnen, Gert-Jan Swaving, Johannes Boshuizen, Marloes Hingstman en ik. Het team is nu iets groter dan 15 fte. De bezetting was voor driekwart compleet toen in maart 2020 ineens corona uitbrak. Het was veel pionieren en schuiven, met een team dat veelal bestond uit jonge mensen in hun eerste of tweede baan. Maar altijd met heel veel creativiteit, intrinsieke motivatie en plezier. Het is ook nooit een probleem geweest om mensen te krijgen. En nog steeds niet. Het beeld van ‘je bent met de toekomst van Groningen bezig’, spreekt enorm aan.”
Perspectief
De opdracht die er lag was even concreet als omvangrijk: “Met een budget van ruim 1 miljard euro toewerken naar structurele effecten in de provincie Groningen met oog op een betere sociaaleconomische positie. Een perspectief voor de langere termijn, waarbij je weet dat die 1 miljard euro startgeld is.” Want ook dat was een deel van de opdracht, het vinden van cofinanciers. “Het geld van Nationaal Programma Groningen is een beginkapitaal waaraan extra geld toegevoegd moet worden. Er is de afgelopen jaren heel veel cofinanciering geregeld en dat zal ook steeds door blijven gaan.”
Inmiddels zijn de meeste bedragen van het nationaal programma weggezet, terwijl de uitvoering ervan nog jaren zal lopen. “Vergelijk het met het kopen van een nieuwbouwhuis. Daar heb je geld voor weggezet, maar je koopt niet van het ene op andere moment een nieuw huis. Je bekijkt eerst zorgvuldig wat de mogelijkheden zijn en hoe alles uitgevoerd moet worden. Het project Tijd voor Toekomst bijvoorbeeld, gericht op kansengelijkheid voor kinderen, rolt zich steeds verder uit. Door een verlengde schooldag in te voeren, verstevigen gemeentes de inzet van een preventieve aanpak in het sociale domein. Op zo’n groot thema moet je tien, twintig jaar investeren.”
Gemeenschapszin
“Projecten op lokaal niveau zijn sneller gerealiseerd. Onlangs werden in Hellum vier dorpsinitiatieven afgerond: de restauratie van een oude kademuur, een wandelpad, een ontmoetingsplek en een historische wandelroute. Zo’n project is van enorm belang voor de gemeenschap die er veel vrije tijd en gemeenschapszin in stopt. Als je dát kunt faciliteren, dan lever je een bijdrage op lokaal niveau. Het lost het probleem van de versterking niet op. Maar deze kleine projecten dragen samen wel bij aan de duurzaamheid en leefbaarheid in de dorpen.“
Volgens Jansen is Toukomst daar een goed voorbeeld van. “We waren ontzettend verrast dat er meer dan 900 vernieuwende, maatschappelijk ideeën binnenkwamen op onze oproep voor Toukomst. En wat bleek: Groningers vinden vooral de dingen belangrijk die hun directe leefomgeving versterken. Politiek is dat altijd een beetje een ondergeschoven kindje geweest.” Jansen noemt ook scholenchallenge ‘Wij hebben de toekomst’, waar leerlingen van 13 technasia, vmbo- en mbo-scholen hun tanden zetten in vraagstukken rondom de energietransitie. “Daar zagen we hoe jongeren in staat zijn om concreet en op hoog abstractieniveau een probleem op te lossen. Ze zijn daarin niet met zichzelf bezig, maar met ‘hoe kunnen we de wereld verbeteren’.”
Dat structurele effect op lange termijn, daar gaat wel een generatie overheen.
Structurele verandering
Het is Jansen vier jaar geleden ook gevraagd: wanneer is Nationaal Programma Groningen geslaagd? Zijn antwoord is onveranderd. “Als mensen na een aantal jaar concluderen dat er verandering tot stand is gekomen in Groningen. En niet alleen economisch. Wanneer mensen meer eigenwaarde hebben, meer zelfvertrouwen en een beter perspectief. Ondanks alle ellende die ze nu hebben. Dat structurele effect op lange termijn, daar gaat wel een generatie overheen. Daarom gaan we vele jaren door met de programma’s. Dat is ook de opdracht van het kabinet na het rapport ‘Groningers boven gas’.”
De kabinetsreactie is van invloed op de toekomst en vorm van Nationaal Programma Groningen. Wat staat de opvolger van Siem Jansen te wachten? “In de eerste plaats de verzelfstandiging van Nationaal Programma Groningen. Welke rol speelt het nationaal programma de komende twintig, vijfentwintig jaar in de samenwerking tussen Rijk, provincie en gemeenten? De verzelfstandiging brengt ook vragen met zich mee als het borgen van de rechtspositie. Dat is belangrijk voor de mensen die hier werken en nog gaan werken.”
Brede Welvaart
Jansen geeft aan dat het van belang is dat in aanloop naar die verzelfstandiging de verworvenheden van het nationaal programma geborgd worden. “We werken met de Monitor Brede Welvaart, waarvan het overkoepelende thema is ‘waarom doe je dit met z’n allen’. Als het nationaal programma als zelfstandige entiteit veel meer gericht wordt op het economisch programma en er komen een sociaal- en een duurzaamheidsprogramma, dan ga je misschien weer in sectoren werken. Tegelijk is het van belang dat de bovenliggende Brede Welvaart overeind blijft. Het nationaal programma heeft daar instrumenten voor ontwikkeld. Mijn opvolger kan daar een belangrijke rol in spelen.”
“Er ligt een mooie klus voor de nieuwe directeur,” zegt Jansen niet geheel zonder spijt. “Alles wat tot nu toe rondom de baanbrekers is gebeurd, met veel inspanning en langdurig doorpraten, is natuurlijk heel bijzonder. Nu is het moment dat het zich ook echt ontwikkelt. De resultaten worden pas op langere termijn zichtbaar, maar ik weet zeker dat die in meerdere opzichten baanbrekend gaan zijn.” Wie de nieuwe directeur wordt is nog niet bekend. In het licht van de kabinetsreactie kon het profiel onlangs geschetst worden en werd de sollicitatieprocedure gestart. In de tussenliggende periode is Gert-Jan Swaving plaatsvervangend directeur.
Mijn opvolger moet op z’n tijd ook zijn kwaliteiten als quizmaster maar eens laten zien.
Uniek
Heeft Jansen alvast een tip voor zijn opvolger? “Iemand die nieuw komt moet zijn eigen weg zien te vinden. Ik hoop dat het iemand is waarbij het team en de persoon zich thuis gaan voelen bij elkaar. Dat is het belangrijkste.” Jansen stopt met werken na een loopbaan van 43 jaar. “Het is natuurlijk bijzonder dat mijn laatste klus zo uniek was in alle opzichten: een uniek project, een nieuw team, nieuwe structuur, werken met allemaal jonge mensen. Dat gaf mij een bepaalde rol en het gaf mij nieuwe inzichten. De potentie die je ziet in de verschillende mensen, hoe de verschillende teamleden zich ontwikkelden, maar ook heel veel lol met elkaar – ik heb regelmatig als quizmaster met zelfbedachte vragen opgetreden, dus daarin moet mijn opvolger op z’n tijd ook zijn kwaliteiten maar eens laten zien – dat vond ik het mooiste wat ik de afgelopen jaren heb meegemaakt. Ja, wat ga ik dat missen.”
